Department of Happiness, Govt of Mizoram
Hlim reng theih a ni lo a, lungngaih reng thu a awm hek lo. Kan thil tawn apiang kan hmachhawn dan leh hmachhawn tura kan lo inbuatsaih dan hi thil pawimawh tak a ni. Pawisa hmanga hlimna hi lei theih a ni lo va. Mi a lungngaih theih loh chuan mi anglo, mite ang lo a nih dawn avangin Doctor thiam tak pantira enkawl thuai chi a ni. A hlim reng a nih erawh chuan mi awhawm tak a ni zawk ang, mahse hlim reng erawh a theih loh tluk a ni.
Kum 1972 khan Bhutan lal chuan Gross National Happiness (GNH) finthuruk chu a tehfung nen khawvel huapah a lo puang chhuak tawh a. Bhutan hi Sorkarin kalphung fel taka hma la awmchhun erawh an la ni tiin wikipedia website chuan a tarlang a. Hemi mil hian zirna leh ram hrang hrang ten hma an la chhunzawm a. Kum 2005 khan Med Jones- IMM hotupa ber chuan entawn tur a duang ve bawk a. Chutiang zelin Thailand chuan 2009 khan Green and Happiness Index ruahman a. 2009 khan ram ropui USA chuan a ram mite zirchianna a buatsaih bawk. Kum 2011 khan United Nations chuan World Happiness Report zirchianna chu a lo chhuah tawh bawk.Centre for Bhutan studies, Oxford University, Havard University leh Columbia University ten zirchianna nei tawhin an ngaipawimawh hle a. Ngaihthah ngawt chi lah a ni hek lo. India ramah pawh kum 2012 khan Goa sorkar chuan “Goa 2035 Vision” siamin, ram leh khawtlang mipui hmasawnna leh hlimna tura hmalak dan tur duangin, mipui hlimna teh dan tur a sawi bawk.
Ram hrang hrang hmalak dan leh an tehna chu an hnam leh ram milin a danglam a. Kan ngaihhlut zawng azirin kan hlimna pawh a danglam thei. Kumin Intihderni khan Shivraj Singh Chouhan-a, Madhya Pradesh Chief Minister chuan Ministry of happiness an siam thuai dawn thu a sawi a. Awihawm awm taka sawi thin (Politicians) thusawi a ni na-in Cabinet meeting hmasa berah passed a nih dawn thu a sawi a. Number chhiarkawp ang ngawta hlimna hi teh chi nih loh avangin hlimna tura hmalak ngai zawng zawng chu he department hian hma lak an tum ni awm tak a ni. He Department din chhan chu mipuite hlimna tura hmalak leh mipui rilru buaia an awm lai pawha uchuak taka hmalak (mahni inthah) tihreh a ni a. India ramah kalpui hmasa ber nih an tum hi hmasawnna mel lungphun pawimawh takah chhiar chi a ni. Bhutan Gross National Happiness (GNH) Index angin rilru hriselna thlentu tehna thil pawimawh pali a nei a. Chungte chu, Rorelna tha, Khawtlang hmasawnna, Culture humhalh, Environment humhalh te a ni.
Pawm dan mumal tak a awm lo, tehna hi ram hrang hrangah a dang ang hian Mizote hi teh dawn ila tehfung zam a har khawpin a rinawm a. Hnam hlim thei tak kan ni in i hria em? Hlimna chu eng nge ni ta tih ngaihtuah ila chhanna a inang lo khawp ang le. Hlimna chu chantawka lungawina hi a ni a, duhtawk neih avanga hmasawn tum loh erawh hlimna tluantling a ni thei lo. Hringnun chu neih belh zel duhnaa khat ni mah sela, mi lungngai thin te, harsat buaina tawh avanga a thim zawng hlir ngaihtuah thin te hian harsatna an hmachhawn mek leh chu harsatna sutkianna tur an lo ngaihtuah lawk loh vang a ni duh khawp mai. Ngaihtuah lawk loh thil thleng a lo awm pawhin chi ai mai lova a sutkian dan tur ngaihtuah hi tihmakmawh a ni
Kan hmasawnna hi a zuanin a zuang tawh a, kan rilru sukthlek leh rilru puthmang te, kan ngaihhlut zawng te hi a danglam chak em em a. Kan sakhua leh rinna nen lamin nghawng nasa tak a nei mek a. Hmasawn tumin hma kan la a, kan nun tlachhe mek erawh kan haider si a nih hi. Kan chhungkua a la nghawng ve loh avangin kan thla a muang rih pawh a ni thei, engtikah emaw chuan kan khawtlang harsatna hian kan chhungkua a lo thleng ve ngei dawn a ni tih hriain hmalak dan tur leh invenna lo ngaihtuah lawk hi a tul tak zet a ni. Mi mal leh chhungkua ngawt a tawk zo tawh lo a, kan dan siamtu, Policy duangtute hian kan zonunmawi chhawm nung tur hian ruahmanna an siam a hun tak zet a ni. Se bo hnua se kawngkhar siam ai chuan kan pilbo hmaa nung khawchhuak thei tura lo inrinlawk dan kan thiam a hun ta.
Thlarauvah kan hlima, siam tharna kan chang a nih pawhin a tha e, tisa lam thil kan ngaihthah ngawt thiang lo a, tisa lam thila ruahmanna neih chuan a hlawhtlinna neitu hnena thlen hi a thlarau daih zawk lo maw? Beihrual thlaah kan hlima kan lam chhungte hi ava rei lo em! Kan lam tak loh avanga hlim ta lo nge kan nih a, kan hlim loh vanga lam ta lo zawk tih ka ngaihtuah fo a. Nun nghet nei tura tan kan lak hi a ngai hle. Nun a ngheh phawt chuan hlimna hi a awm ve mai a ni, mihring nunah hian lungngaihna a thlen tam zawk avangin nun nghet chu chiai mai lovin a hmachhawn dan an thiam thin a ni. Dr. Herbert E. Hawkes "Hamhaihna leh pawngpaw philina hi kan harsatna leh manganna siamtu leh a mei fawhkai tha ber a ni" tiin a lo sawi a, awm nuam lo, rilru ippik leh buaina tawh changin chau hlen ta, eng mah tih tum lo kan pung ni. Lungngaihna huanga khung theih vek loh lungawi lohna leh duh khawp lohna a awm tam avang hian kan hmachhawn thiam lo a, lungawi tur leh hlim tura zirtirna hi kan mamawh hle.
He inelna khawvelah hian kan elpui te er zawnga kan awmin hlimna a awm lo a, kan elpuite dinhmun avanga lawm thin emaw, hlim thin emaw kan nih chuan kan hlimna chu a ziktluak lo a ni. Kan ni tin hun hmanah hian lungngaihna hi a tam zawk thin a, hlimna hi chu lo thleng ve zauh zauh thin ang chauh a ni, rei a daih ngai lo. Chuvangin Isua tel lo pawh hian a lungngaih theih a, Isua nen pawh a lungngaih theih khawp mai, hrehawm tuar tur reng kan ni si a. Isua nen erawh lungngaihna chu phurrit inchhawktawn a nih avangin a zangkhai fo thin. Krista nena hlim taka awm tluka nuam a awm lo a, Krista nen a nih avangin kan hlim chatuan dawn hek lo. Mihring nunphungah hian hlimna leh lungngaihna hi chu a inchhawka thleng thin a ni a, thil hote pawha hlim tum tlat, a eng lam ngaihtuah tlat chunga hlimna zawng thintute hi chu an hlim tam zawk fo.
Kan ram mihring zat leh kan inthlahpun dan te, tualthi kan tam dan te, mahni inthat kan pung ta thur thur te hian kan ram dinhmun a hrilin i hria em? Hlimna nei tur hian kan fingin, hma kan sawn ta lutuk a, hlimna te hi a bo ta duak duak em ni? Dinhmun thaah kan ding a, in leh lo tha kan ngaihtuah nghal chuk chuk a, kan sual ber in leh lo tha a dingkhawn iaih uaih a, a bula in tha nei ve lo tan a hlauhawm ting mai a nih hi. Kan duh ang kan nei ta cheng a, hmalak dan tur thiam lovin khawlkhawm leh peipun lamah tan kan la ta vak vak a. Ram leh khawtlang hmasawnna tur reng kan ngaihtuah pha ta lo. Mahni sahmim tihpuar nana tha leh zung seng thinte avang hian ngaihtuah pawh a har a ni ang e. Pangpar khawimawi leh Incheinaah kan inel ta chiam chiam a, Biak inah a lo lang chhuak a, kan hmu mawi chawpa, lang thei lam kan chei uar a, chhungril a dahlau tual tual si a nih hi. Thil tui kan hria a, kan zawng chawp a, a siam dan leh bawlhhlo telh chiam mah ila thil eng pawh ei tui turin kan nun a hlim si lo.
Kan ram hi ngun taka thlir chuan a hlimawm zawnga thlir reng harsa tihchang an neih ka ring ve thin. Mahni tapchhak zawla lo insawhtau nghawng nghawng an awm fo a nih pawhin thlirna tur tarmit thuhmun kan hman loh vang ni fo a. Kan rama mahni inthah, tualthih leh pawngsual, ruihhlo hmansual avanga thi kan tam ta lutuk hi ngaihtuah chiang ang u. Kan hlim hun a rei ta lo hi harsatna hmachhawn tura rahbi rah ai mahin no tak chunga tlansan kan tum thin vang a ni thei awm e. Nun hlutna, nun hlimna te hi thu mai ni lovin, a khaikhawmna bulfuk kan neih a ngai ta. Opposition party an chak that apianga Sorkar lai tha lo ti ta tlat te, Ruling thil tih zwng zawng tha veka ngai tlat te kan pung tual tual a. Rorelna tha leh khawtlang inwpna tha, kan mamawh environment humhalh-a, kan hnamzia borl mai tur chawinun kan inzirtir a ngai a ni. Kan ram, kan khawtlang, kohhran leh zirna in hian Index kimchang tak neia hma kan lak a hun tawh hle mai. Chuvangin Department of Happiness, Govt of Mizoram hi awm ve tawh se la, chuta thawk tur chuan hlawhsan phuta lungawi lo ngai lo tur ten hma la se. Kohhran leh NGO, mipui nena inngheng tlatte nen hian thawk ho thiam se tha tur.
Lungawilohna khawvelah hian heti tak maia lungawi lo leh hlim thei reng reng lo kan pung ta hi a manganthlak hle a. Kan ngaihhlut zawng danglam ta lutuk hian thalai a sawhsawn a, hlim thei reng reng lo kan pung ta a nih hi. HIV/AIDS, Malaria etc ai pawha mizo min suattu a nih avangin beidawnga mahni inthat hi kan va pung nasa ta em! Kristian ramah beidawng, hlim thei tawh lo mahni inthat kum sawm chhungin kan pung hle a. Thih dan pangngai lo (Unnatural death) a tam ta hle mai. Chhungril nun leh hnathawh that dan aia pawn lam kan dah pawimawh lutuk hian nghawng tha lo a nei a, a nei zel bawk ang, kan ngaihthah chuan.
No comments:
Post a Comment