DROPDOWN MENU

Thursday, September 01, 2016

201/2016 HIV trends in kan rilru

KA THAWHPUITE HNENA KA THUCHAH

Mizoram chhunga HIV/AIDS pung zel hi a manganthlak loh a ni thei a, a manganthlak ber chu mangan nachang kan hre ta lo a ni ti ngawt ila tu pawi mah kan sawi lo ang chu. A thawktu nih ve takah chuan Stiatistics en ngawt duh tawk lovin ni tina mipui sukthlek leh dinhmun, Society awnlam te hi chik a ngai a. Kan hnathawh dan leh a nghawng hrang hrangte ngun taka ngaihtuah chuan "Hnam boralna tur a ni mai lawng maw" tiin min zawt ta la, "Hnamdang chimral ai chuan HIV/AIDS in min chimral hmasa zawkin ka ring" tiin ka chhang ang che.


ICTC Counsellor te chuan tun thla hnih thum chhunga HIV/AIDS pung zual zelah hian  Whatsapp group kaltlangin report leh sawi ho kan nei thin anih kha. Chungte chu ka han khai khawm mai a ni e. Centre/Hospital tina thawktu (Counsellor)te chu kan mangang a nih pawin mi ten 'University thaa chhuak, kei ka ni inti ve theuh chu an va mangang hma em!' an tih loh nan chiaiin mipuite tiral khel mai lova Education tha pe zel turin ka ngen che u.  Civil Hospital Aizawl, Damdawiin lian ber atanga Kolasib, Serchhip, Champhai leh Lunglei a thawktute, a bikin nauno pawm duah inphusa nasa thar hle a, invei thar ta thut nge in hun tawn vang zawk tiin ka ngaihtuah a. Eng emaw sawi thiam hleih theih loh awm hi ka han hrilh nawn teh ang che u.

Mizoram tana sawt zawka kal a nih theih nan leh Field levela awmze nei zawka kal a nih theih hmalakna tur zirchian a ngai a, Degree/Certificate mamawhna avanga zirbingna ni lo, Mizo hnam boral lohna tura thurawn hmanhmawh zirchianna neih a ngaiin a lang ta. Policy makers leh Programme planners lamte rin zawh loh lam ni lovin, ruahmanna tha, kan hnathawh dan hre chiang chung leh kan dinhmun, sum, sakhuana leh khawtlang nun behchhana neih hi ava ngai em!

Civil Hospital, Aizawla thawktu, Counsellors zinga senior ber pawl te chuan a hri inkaichhawn a nih aimahin a hri hi boruakah a leng emaw tih theih turin kan awm ta tlat mai tiin a sawi a. Serchhip leh Kolasib lama nauno pawm thawktu pahnih pawh an mahni thahnem ngaihna hmangin Kohhran leh Social Media-ah tan an la zual sauh a. An duty piah lama nawr tut tut-tu chhungril lamah an nei a ni. An hun tawn vang ni miau hek!

Mizoram mihring 1,097,206 (2011) Census atanga chhut a, HIV +ve mi 11001 (Dec 2015) awm hi chu a ngaih that theih pawh a ni thei a. Amaherawhchu, mi 3,43,687 atanga thisen test tawh a nih avangin mi 11,001 test hi a ngaih that thlak tawh lo a. Heng thisen te hi High Risk Group (Inchiu leh Ks etc) test nawn tam tak an awm a ni. Ka mimal rindan chuan mi nuai khat singnga hi chu fimkhur avanga test nawn an nih ka ring a. Chutichu lo ni ta se, Mihring nuai hnih velin an test tihna a ni ang a, a tam thawkhat chuan a hriat theih a ni.
Tun thla hnih thum chhunga Centre hrang hranga Counsellor ten HIV test an neih thinah hian Positive an hmu chhuak nasa a, HIV vei an pung ta thut nge, kan thawh that avanga test tura lo kal, a vei sa test an tam ta thut pawh hriat a har hle a. Counsellor Whatsapp groupah sawi ho thinin an mangang a, Emergency hmuhkhawm hial neih a tha ang em tih kan sawi ta ut ut mai. 

Zirtirna leh mipuite hnena sawt zawka thawh a neih theih nan Field level-a thawktute hian an Case History leh khawtlang nun, mipui mamawh hre reng chunga zirtirna pek tum hi a finthlak hlein ka ring a. Phase hmasa lamah mipui leh Field level-a mipui harsatna leh vantlang dinhmun (Community status) lam aiin HIV/AIDS natna knowledge pek tam thin a ni a. Stigma & Discrimination a tam hle a. Thil tha tak a nih rualin khawtlang leh mimal dinhmun azira, mipui mila zirtirna pek uar nise  a ziaawm deuhin ka ring thin.

Thawktute kutah chauh dah a nih hian kan hma seng lo a. Mipui leh pawl hrang hrang, Kohhran hrang hrang a remchan dan anga thawhpui leh che (participate) ngei turin ngen nise. An participate theih ngei nan hmalak pawh hi thil tul tak a ni a, mahse an tel ve theih dan tur erawh chu Programmee based aia need based-a kaltir thiam a ngai khawp ang le.
Tunlaia Social Media hmasawnna hian nasa takin Sex hman a ti hluar hlein a hriat a, chuvang chuan Sex atangin 70% chuang hi Sex hman atanga HIV kai an ni. Porn Videos leh Sex Story a tamin tleirawl leh thalai a hneh hle a. Hmana saruak thla la kan umchhuah dinhmun ngaihtuah chuan "At so" tam tak pawh "Art Show" tiin a hming kan vuah a, saruak, zahmawh kaihhnawih thlalak a pung ta thur thur a. Kan zalen tawlh tawlh a, kan tla dah tulh tulh a nih hi. Hei hian Sex hman fimkhur lohna a thlen fo tih ka hria a. Sex Story tam zawkah Condom leh Safe Sex tarlan a nih ngai loh avangte, Porn Movies ah Condom hmuh tur a tlem tak avangin Sex atanga HIV kai hi a pung zel a ni tiin ka sawi ngam sak.

Tawngtaina hian thil nasa tak a tih thei tih ka ring a. Kohhran hrang hrang te hnenah ngenna siamin, "Thla thum chhung tal Zing, Zan leh Chhung inkhawm, mimal tawngtainaah Subject pakhata telh turin" ngen ila Kohhran chu a che hrut mahna! HIV/AIDS vei tawngtaipui tur subject-a thawh tawh Kohhran hi an awm ang em le? A thawktute tana tawngtai chu an tlem khawp ang le. Sermon-a insawithaih nana hmang tawh erawh an tam khawp thung ang a, a lo kal leh a hnaih vang lam ni lovin, mipui attention draw tumna ang lek leka chham chhuak pawh ka hre ta zauh zauh mai.

Sum leh pai indaih lohna hi hmun tinah a awm rualin, DAC/NACO/SACS ah hian a ni leh zual emaw tih turin kan awm a. Hei hi keini chinfel theih a ni lo a, mahse pawl hrang hrang leh Kohhran te hian chu chu hriain, hma lakpui  thin se. Programme leh Interaction hrang hrangah sum leh pai beisei lova thawh ho zel hi thil pawimawh tak a ni. Pawisa beiseia eng emaw tih tir tum kohhran, veng leh pawl then khat ka la hre zeuh zeuh mai. Ram leh hnam tana insengso ngam awm zawk tak hi kan ni asin le.

Hnathawhna hmun leh Centre/Officea thut mai hi a tawk zo tawh lo a. Mahni sum leh pai, Over time tak meuhin kan thawk thin a. A sawt khawp mai. Amaherawhchu, insengso reng tur chuan kan hun te pawh hian a daih lo a ni ang ka ti thin. Outreach leh Awareness, networking tha tak nei turin hmalak hi a tul reng a. Kan la tawh a, kan la mek a, a tawk zo lo a ni. Invenna lama tan la thar lehin, enkawlna lam pawh ngaihthah hauh lo turin ka chah ve fo thin.

Thawktu hlawh leh dinhmun chu chhe mahse kan tui avanga thawk kan ni tlangpui a. Tui chuan a thawh zel theih a, mahse beisei angin kan thawk chak lo a nih hi. Zan lam leh hunawl apianga a mamawhtute hnenah Home Visit leh Follow up pawh mahni sum senga nei leh hram hram zel turin ka ngen a. Pathian leh ram tana thawk kan nihzia hriain intichak thar leh ang u.

Thawktute dinhmun, hna kalphung hrang hrang te hrethiamin thuneitu ten min  ngaihtuah se kan tih rualin kan inpek thar lehna chu a pawimawh a ni. Mi harsatna ngaithlaa sutkianpui turin kan ngaithla zel a, mi mangan lungngaihna ngaihthlak reng chuan kan nunah nghawng (Burn out/Stress) a tam hle tih ka hria a. Mahse kan hna pawimawh tak avangin Buaina, Psychological problems - burn out etc nei lo tura inenkawl tha turin  ka chah che u a ni.

P.S : Hlawh lak hunah ka phur thut chuan Matluangi tan leh,  Mandy Pasal thar lawmna atan  Hmingsanga Nula rim chanchin leh Thlatea tuikuk ram outreach chanchin ka lo ziak ang...lol


No comments:

Post a Comment