DROPDOWN MENU

Wednesday, March 21, 2018

260/2018 15 Minutes Speech at Lunglei Radio

HIV/AIDS ENKAWLNAA KAN MAWHPHURHNA

Thuhmahruai:
HIV AIDS hi khawvel pum hri vei natna (pandemic disease) a ni tawh a. Kan ram mai ni lo, khaw kil khawr tak takah pawh hmuhchhuah a ni ta zel mai. Khaw tin hi kan fihlim ta meuh lo a ni. HIV hrik hi miin a kai a\anga kum eng emawti hnuah natna a lo thlen \hin a, chutiang chu AIDS natna kan ti \hin. HIV AIDS natna hi a hming hre lo chu an awm tawh awm lo e. Amaherawhchu, chiang tak, dik tak leh kimchang taka kan hriat loh avang hian HIV AIDS a punchak phahin, thihna a thlen tam phah a ni. Tun \umah erawh chuan a natna nihphung leh awm dan ai mahin kan mawhphurhna leh enkawl dan kan sawi dawn a ni.

HIV AIDS natna-in min fan zo ta :
He natna hian min vai hma ta a ni ber mai. A natna tihdamna tur damdawi a la chhuah loh avang leh HIV AIDS hri danna emaw, invenna tur damdawi emaw hmuhchhuaha a la ni lo a, chuvangin  invenna lama theihtawp chhuaha hi a pawimawh hle. Chutih lai chuan kan ramah he natna hi a darh nasat tawh avangin he natna tuar mekte enkawlna hi kan thlah thlam thei lo vang. He natna hi hre chiang lo tan a hlauhawm zual a, a hrechiang tan erawh hlauhawm lo ang a ni. Mahse a hlauhawm dan erawh chu a ngai thung. HIV kai theih dan kan hriat chian a, a kai theih loh dan pawh kan chian chuan he natna hian ziaawm lam a pan ngei ang le.

Mizoram Dinhmun thar ber :
Mizoramah hian kum 1990 a\anga 2017 November thleng khan thisen endik (test) hi mi 6,52,760 an awm tawh a. Chung zingah chuan mi 16,235 ten HIV hrik an pai a ni tih hmuhchhuah tawh a ni. Mi zawng zawng hi endik vek ta ila chuan tun ai hian kan dinhmun a danglam ngei ang. Kum 2017 chhunga thisen test zawng zawng a\anga HIV hrikpai hmuhchhuah chu za zelah 4.1% a ni a. Nu naupai ah chuan 0.7 % a ni thung. 

HIV hrikpai hmuhchhuah zing a\angin mi 11,837 chauh ART damdawi ei turin an inziak lut a, inziak lut a\angin mi 8805 chauhin damdawi an ei thung. Dama damdawi ei mek erawh Mi 6543 an ni. A awmzia chu HIV hrikpai hmuhchhuah a\anga damdawi ei tura inziak lut an tlem a, inziak lut zawng zawngin an ei \ha lo tihna a ni. ARV Damdawi ei mek te hi hrikpai hmuhchhuah tawh a\angin a zat ve aia tlem daih an ni. Damdawi ei mek an tlem chhan \henkhat te chu Chhungte hriat hlauh vangte, chhungte puihbawmna dawn loh vang te, damdawi lakna hmun (ART Center) pan reng harsat vang pawh a ni thei.

Hma thar lak \an a ni :
Global Vision chuan AIDS natna hi kum 2030-ah chuan mipui nawlpui tana natna hlauhawm ni tawh lo turin ruahmanna a siam a. Chumi tihlawhtling tur chuan India sorkar pawhin National HIV Counselling and Testing Services Guidelines 2016-a duang ve ta nghal a. Khawvelin 90:90:90 a kalpui mek chu zuiin, kum 2020 ah target tlin a tum ve ta.  Hriat a awlsam zawk nan hetiang hian sawi ila, HIV Hrikpai 100 awm ta se, mi 90 te chuan HIV hrik an pai ngei a ni tih an inhre tur a ni a.  Chung inhria mi 90 zinga za zela 90 te chuan chuan ARV damdawi an ei ngei tur a ni. ARV Damdawi ei mi 90 zing a\anga za zela 90 te chuan Viral load tihreh turin \an an la ang. HIV hrikpai ten a hrik an ngah chuan mi dang kaichhawn a awlsam zual sauh si a. India

Miin HIV Hrik a pai a ni tih a inhriat chuan ARV damdawi ei nachang a hria ang a, ARV Damdawi a ei chuan  Virus kha thunun tlatin mi dang kaichhawn kawngah pawh a darh muang dawn tih hi thupui ber a ni. HIV hrikpai ten hrik an pai thu an hriat loh chuan engtin nge ARV damdawi ei nachang an hriat ang tihna a nih chu. ARV Damdawi ei loh chuan hrik a inthlah pung chak a, hrikpai a tam chuan mi dang kaichhawn a awlsam zual a ni. 

Damdawi hnathawh leh a pawimawhna:
HIV hrikpai kan pung a,   inenkawl \ha lo kan tam tih kan sawi a. Inenkawl loh chuan hrik a pung zel a, mi kaichhawn a awlsam zual a, natna a thlen hma bik a ni. Hrik kan pai tam na na na chuan hrik kaichhhawn (infection chance) pawh a sang hle a ni.

Damdawi ei hi a pawimawh em em a. Damdawi ei \hat hian hrik inthlahpung zel tur a ven bakah, taksa ralveng sipai a ei chhe tlem tihna a ni. Chu damdawi chuan HIV hrik kha kil khatah nawr tawmin, a ti zeng ti ila hriat a awlsam awm e. 

Mahni dinhmun inhriat a hun :
HIV hrikpaiin hrik a pai a ni tih a inhriat loh chuan damdawi ei nachang leh inenkawl dan tur a hre thei dawn lo tihna a ni. HIV hrik a pai lo tih inhriatna tura a thisen a endik tir a darh zel venna kawngah hna a thawk \an der tawh a ni.

Hetih lai hian HIV hrikpai a ni tih inhmuchhuak ta cheng a, damdawi ei leh ngam si lova inthup hi a awm theih a. Mahni nihna leh dinhmun inhre zet a, enkawlna tura damdawi ei leh si lo chu rilru na ngawih ngawih, taksa leh rilru a tlahniam hma hle. Inenkawl nachang hriat te, inven nachang hriat te hi kan tih tur a ni. 

Mawhphurhna kan nei :
Kan kawtkaiah HIV AIDS a lo thleng tawh a. Tun maiah HIV hrik kan pai kher lo a ni thei e. Kan chhungkua, kan mo, kan makpa, kan \hiante a\angin min nghawng ta zel a. Chutiang dinhmuna kan din chuan kan fihlim tho kan ti thei dawn em ni? He natna hi tu man kan inchhung khura lut turin kan welcome lo vang, mahse a lo luh tawh chuan in dem lova in hrethiam tur zawk kan ni; a nih loh chuan he natna hi a darh belh zel zawk ang.

HIV hrik kai ten harsatna an neih tam hmaa \an lak vat hi thil pawimawh tawp khawk a ni a. HIV hrikpai ten rilru chi-ai leh hamhaih taka hun an hmanlai hian rintlak, harsatna thlenna turin puih kan inhuamzia hi kan lantir a ngai ta. Mi rintlak leh \anpui duhna rilru kan put phawt chuan kan \anpui thei ang.

HIV hrikpai te hian rilru lamah inthiamlohna te, zahna te, hrehawm tihna te, rilru natna te, inthlahrunnate, beidawnna te an nei awlsam bik a. Miin an thinhrik ang tih hlauhna te, thih mai duhna rilru te an pu \hin. He natna hian natna chi hrang hrang te a thlen awlsam hle. HIV hrik kai lo tura inven hi a pawimawh hmasak ber rualin,  he natna hrik kai tawh ten natna dang avanga harsatna an neih loh nan hmalak a pawimawh hle bawk. Hmalakna tur langsar tak leh mi tinin kan tih theih tur chu In lama enkawl dan  thiam hi a ni. HIV hrik kaite hian AIDS an vei nghal loh avangin thlur hnihin sawi ila.

HIV Hrikpai leh AIDS natna :
HIV Hrikpai hmuhchhuah thar te zingah mi ten an hria ang tih hlauhna te, zahnate, hrehawm tihnate, beidawnnate a awm nghal thin a. Kan mi zah zawng tak te bulah chuan pheikhawk bun uih chungin awm nuam kan ti ngai lo ang hian HIV hrik pai chunga khawvela nun hrehawm dan tur chu kan hrethiam maiin a rinawm a. HIV hrik pai vang ngawt hian natna neih nghal tur tihna a ni lo a. AIDS natna nei lo tura \anlak a pawimawh hle a ni.

Taksa natna hi chu damdawi lam thiamte enkawl tur a nih laiin rilru lama harsatna tam tak hi chu chenpui ten kan lo enkawl thei a ni. Chhungkaw zinga he natna hrik an pai thu an la zep a nih chuan chhungkaw boruak a \ha lo hle tihna a ni a. Tanpuina hi chu chhungkua a\anga dawn hmasak a nih loh chuan kar khi a awm duh hle. Hrethiamtu an mamawh avangin chenpuite tluka hrethiam tur hi an awm awm lo e. HIV hrik avanga natna dang nei mai lo turin rei tak venpui theih a ni a.

  An pheikhawk ang bun zet loh chuan hriatthiamna thuk tak neih hi a harsa hle a. Hriatthiamna kan neih loh chuan zah avang leh thinhrik hlauh avangin inenkawlna hmun an pan ngam lo a,   an inthup ta \hin a ni. Natna a thlen hmaa enkawl vat a, taksa a chhiat tak tak hmaa enkawl hi tihmakmawh a ni.

Enkawl dan tur hrang hrang zingah an harsatna tawh thinte a\angin hetiang hian enkawl kawnga kan mawhphurhna sawi ila.

1. Rilru lam enkawlna (Psychological support):
Rilru hah tak, beidawng em em, zahna leh inthiam lohna, mi hriat hlauhna hian an khat a. Beidawnna thuk tak miin a neih chuan a hlim thei lo a, harsatna tam tak a tlen phah \hin. Rilru hahdam tak chunga tuar an thiam theih nana puih hi kan mawhphurhna a ni. An dinhmun kan hrethiam a ni tih lantirna turin hmalakpui ngei ngei tur a ni. Damdawi leh enkawlna \ha tak an dawn theih nan remruatpui \hin tur a ni.

A hun takah damdawi an ei \hin em? ART Center-ah hunbi neiin an kal em tih ngaihtuahpui reng tur a ni. Nun hlim an nei thei em? An awm dan leh an ngaihtuahnate pawh hriatsak tum a \ha hle.


2. Taksa lam enkawlna  (Physical Support):
HIV hrik an pai tam leh tam loh Viral load-a hriat theih loh a nih pawhin, taksa ralvengtu (CD4) an neih zat hriat ngei tum tur a ni. Miin hrik a pai tam chuan natna dang a thlen awlsam a, natna an tuar hma \hin. TB, Awmvel, Hepatis, kaw\ha lo adangte an neih chuan Doctor-te hnena hruai vat tum tur a ni. In lama inekawlna chu sawi lova lumah nise , damdawi in lama enkawlna la duh lo khawpa rilru lam harsatna nei pawh an awm bawk.

3. Khawtlang enkawlna (Social Support):
Chhungkaw rilru puthmang leh ngaihdan hi khawtlangah a langchhuak \hin a. Kan khawtlangah HIV kan dah mikhual a, kan enhrang \hin hian HIV hrikpaite tan harsatna a awm phah \hin. Sawisep lakah filhim a ngai hle

4. Thlarau  enkawlna (Spiritual Support): Mizo zingah Pathian ring lo hi an awm tawm lo e. Beidawnna leh manganna kan tawh chuan innghahna tur kan zawng vat \hin. Hremhmun tlak duh lo, Vanram kal tura inpuahchah kan tlem an ti \hin a. HIV hrik kai duh awm lo, mahse inven kawnga pachhe tak kan ni lawi si ang hian; taksa leh thlarau lama inenkawlna lam kan ngaihthah fo \hin.

Taksa leh rilru a lak hran theih lova, rilru hahdam nei tur chuan sakhua-Pathiana hahdam hmasak hi a pawimawh hle a ni. Nimahsela, beidawn lai chuan mamawh hmasa ngaihtuahpui hmasak tur a ni. Tuihal dangchara thi mai tur Pathian thu hrilh ai chuan tuisik pek hnua Pathian thu hrilh a sawtin a daihrei zawk an ti. Taksa natna enkawl chunga Thlarau damna thlah thlam loh tur kan tihna a ni ber awm e. Rilru leh thlarau a dam hi chuan inbuk tawk takin nun a hman theih a ni.

5. Chhungkua enkawlna (family Support):
HIV AIDS natna neite enkawlna tur bik Damdawiin hi Mizoramah pakhat chiah kan la nei a, kan pan vek thei lo. Damdawi in remchangah enkawl a ni mai \hin a.  Damdawi ina  damlote enkawlna hi a duh reiin a hautak a,  buaithlak a tam em em bawk. Tin, damdawi in lama enkawl a \ul reng lo thei. Enkawl mamawh te; chau  tawh  tak  leh  chak  lo  takte, rilru lam thlenga  an  mamawhna  ang  zawna enkawlna  pek hi a pawimawh hle. AIDS natna nei lo, HIV hrikpai te chuan Taksa,  Rilru,  Thlarau  enkawlna  an mamawh  bik  a,  a chhan  chu  a  damna  tur  damdawi awm rih lo mahse beiseina dik leh ngaih ngam taka enkawlna \ha leh dik hi an mamawh a ni si a.

Chhungkua chu hahdamna hmun a ni a. Rilru chhia \ha sawina hmun a ni \hin a. Kan nihna ang anga inpawm \hin kan ni. Chhungkaw inenkawlna anga hun rei tak chhung inenkawlna a awm lo.

Natna khirh khan leh harsatna hriatthiam loh a thlen chang pawha buaipui a, zawt fiah a, damdawi in hruai thlen vat hi chhungkaw mawhphurhna a ni. He natna enkawl dan  tur leh \ul zawng zawng a hriat fiah vek theih loh a, mihring azira an mamawh pekna hmun hruai thlengtu tur chu chhungkua a ni. 

Tlangkawmna :
HIV AIDS chungchang hi hriat vek kan mamawh ta hle a, hun tawiteah hian kan hre kim vek thei lo ang. Kan mamawh dan leh kan enkawl dan tur te pawh a dang thei zel a. Damdawi lama thawk te leh Chhungkua leh khawtlang mipui, NGO mawhphurhna pawh a dang \heuh hlawm a ni. 

Kan mamawh dan azirin thawktu hrang hrang te, ICTC, ART Center leh an thawhpuite hnenah zawhfiah theih reng an ni a. Mamawh hunah pan hreh lo ila. An tana kan tih tur leh mawhphurhna chu an lo kawhhmuh thei zel a ni. Tun \uma kan mawhphurhna leh kan pawimawhna hriat a \ulzia kan sawi hun erawh chu duhtawk ta mai ila a \ha awm e. Ka lawm e



Original Fonts : VNT Times
Broadcast at All India Radio, Lunglei on March 27, 2018 @06.45 -07.00 AM

No comments:

Post a Comment