DROPDOWN MENU

Tuesday, July 07, 2015

29/2015 Suicide

Eng kan ti ta nge, Zoram hi ?

Mihring thihna tam ber zingah mahni inthah avanga thi
* 2014 a mipa leh hmeichhia hi ka hre thei lo a.
 Total pawh hian tihsual ka nei mai thei
hi 13 na a ni a1 ngaihthah ngawt chi a ni ta lo. Mahni intihhlum (Suicide) hi kan zingah a lar chak hle a, Mihring nuai 11 chuang awrhah hian a langsar chak ta hle mai. Kum chanve kan kaia  percent chanve chu kan khum hnehsawh hle mai. Mi 60 a tling ti tih ta. A chhan awm theihna te, a ven dan leh a kaihhnawih sawi ka tum lo a. Mizo \halai, Internet User te zingah chah duh ka neih chu ka han tarlang mai dawn a ni. Kum tina mi 73 vel kan Mizopui an thihna hi AIDS, Malalria leh natna dang kan do ang hian tih tak zeta kan do a, nunna chhan nana kan beih a hun ta tak zet a ni.


1.Thu thar thehdarh kawngah :-
            Social network hrang hrang, heng Facebook, Twitter leh Whatsapp hmangtu hi Mizo \halai kan tam zual a, hengah te hian News hre hmasa emaw, mi hrilh chhawn hmasak chakin kan phu suau suau ni berin ka hria. Kan theh darh hian mite \hinlungah engmah a thawk lo a. Mi za zela 32% vel hian an hun kal tawhah eng emaw laiin mahni inthah duh hial rilru an lo pu tawh \hin a2 Heng mite rilru na leh beidawnga an awm lai taka Mahni inthah, inawkhlum thu kan vawrh darh ta chiam hian pawisak lohna a thlen thei a ni. Suicidologist-te chuan Mi pakhat inawhhlum thawmah (Whatsapp leh Facebook, Chanchibu leh mi thusawi chhawn pawh nise) hian mi dang mi 20 rualin chuti ang tih ve duhna rilru an put phahin, pawisak lohna an neih phah \hin niin an sawi a3 Chuti ang a nih si chuan rilru beidawng leh beiseina reng nei lo te, rilru natna neite tan chuan a hlauhawm thei a ni. Thil \ha lo hriat tam chuan thil \ha lo a hring chhuak tam nge nge a. Chu vangin, thu thar vawrha kan vawrh darh pawh hian \ha lo lehzual a thlen phah thei a. I thehdarh chiam tawh lo ang u.

Kan ziak mite, kan Artist-te leh hlaphuah thiam, film siam \hinte pawh hian heti ang chungchang hi tihrik loh hram \hin nise, hmuh tur a awm loh chuan mi tam takah a thawk nep ang. Ziak mite pawhin a ngaihnawmna ngawt thlir lovin, a sawhkhawk lam ngaihtuah chungin tarlan loh hram i tum ang u. S.Korea hi mahni intihlum tamna ram a ni a, a chhan tam tak an sawi zingah Korean celebrity thihna hian nghawng nasa tak a nei a, an thih thute Media lama an puanzar nasat avangin chuti anga thi pawh an tam phah a ni. Tin, Internet hmang tam lutukte hi a chhan pakhat a ni tlat nia4  An serial film kan hmuh tam takah hian mahni inthah chungchang kan hmu tam em? Khawvela a sang ber pawl an nih chuan an society lang thei film-ah chuan tarlang ve awm tak an nih laiin, an tarlang khat khawp asin. Chhan a neih ka ring tlat a ni.

2. Huaisen taka hmachhawn tur :
           Harsatna hi hel laklawh chuan hel theih tak a ni a, kumkhuaa hel theih a ni. Chu chuan eng harsatna mah a sukiang lawi si lo. Chu vangin, fing tak chunga kan harsatna hi kan hmachhawn a, a sutkian dan tur chungchangah \anpuitu kan zawn thiam hi a ngai a ni. Mahni theih ve reng pawh chhungkua leh memberpuite \anpuina nghak tlat tan chuan beidawn a awl em em  a ni. Mahnia sutkian theih loh chin a ni emaw, mahnia sutkian chi a nih pawhin harsatna leh beidawnna hi hel lovin, hmachhawn mai tur a ni. Hmachhawn dan turah erawh uluk taka kan ngaihtuah hmasak a ngai a ni. Hmachhawn dan turah erawh uluk taka kan ngaihtuah hmasak a ngai a, hmachhawn dan tur pawh a ngaihna hria emaw rilrua inhawng tak nena ngaihtuah ho hi thil   \ha tak a ni. Huaisen tak tih hi ‘Hlau lo tih mai a ni lo a, hlau chung chung pawha hmachhawn zel ngamte hi’ huaisen taka hmachhawn \hinte chu an ni.

3. Khawtlang leh Kohhran, sorkar harh rawh se:
 Thihna hrang hrang leh Crime rate en hian kan khawtlang nun hi siam \hat a ngai a, a chhan zawn chhuah a ngai a ni. Sorkar programmee pakhatah sum eng zat nge sen a nih a, Fund/budget eng zat nge dah a nih \hin tih ngaihtuah chunga thihna thlen zat hi chhut ila. Entirna atan pakhat tarlang ila, a nihphung kan hriat awlsam nan. Malaria avanga thihna hi nikumah mi 31 a ni a5, Damlo enkawl zat chu mi 3,30,882 niin6, sum tam tak dah a, hmanral a ni a.  Nikumah mi 100 vel bawr mahni intihlum an awm a, kumin kum chanve-ah chuan50 kan chuang ta nghal pang mai! ! Hemi atan hian sum eng zat nge dah a nih ang le ka ti \hin. Mizoram mihring nuai 11 chuangah hian 32% vel chuan eng emaw laiin mahni inthah duhna rilru hial lo pu ve ta-ah ngai ila, enkawl ngai chu an tam fu lo ang maw tiin a chhuidawn theih awm e.

           Kan sorkar leh Policy planner te hian heti lam hawi zawnga hmalakna hi ngai pawimawhin thawktu leh an hlawh chungchangah ngaihsak sela, sorkar hnathawk dang ang hian ngaihsaka, pawimawhna pek an thiam pawh hi a ngai hle. Thawktu an tlem a,  an tlem chhan chu hlawh tlem leh ngaihhlut loh vang pawh a ni thei a ni. Kohhran hmunpui leh tualchhung kohhran, NGO hmunpui leh tualchhunga branch etc te pawh hian hlutna leh hnathawhna hun pek thiam hi a ngai a ni.

4. Chhungkua I harh ang u :
           Kan chhungkaw inenkawl dan hi inenfiah ang u. Engkim thawhsak a, tihsak a, pek vek kan tum avang hian fate tan chona hmachhawn tur a awm lo. Keh thei dawma indawm chuan dawm theih loh hunah a keh mai \hin a, peka hrai puar an nih chuan pek loh hunah an riltam mai \hin a. Choka leh huana eitur awm pawh ei theih a nih loh chuan Nahaia’n ‘Chhura chu nise’ tih rilru a neih ang chiah kha an pu zo ta. ‘Ti suh, I chau ang a, I inhliam ang’ kan tih hian fate laktlak lohna leh mi chunga innghahna rilru a puttir a, thawk sela, ti ve chin rawh se, chu chuan mahni inrintawkna leh hlutna a pe ang a. Chona leh buaina hmachhawn dan a thiamtir thei ang. 'Ramah kal suh, Leng suh, Infiam suh' Suh hlira kan enkawl avang leh an aiawha nu leh pa ten kan thawhsak zel avang hian inhliam theih a ni tih te, hlawhchham theih a ni tih te leh beidawn theih a ni tih te hi an hre thiam pha ta lo. Thawkin ti ve rawh se, enzui a, enpui erawh an ngai thung. An no nghual a, rilru let butin hun an hmang a, chu chuan huaisenna a pe thei lo a ni.

5. Chhungkua leh khawtlang dintharna :
           Mizoram khaw tin leh veng tinah pawl a ding a, pawl member leh member kan inpel suau suau a, tu mah ngaihsak hman lovin mahni buaiin kan buai a ni. NGO leh Kohhran etc programmee a tam lutuk a, Party leh chhiatni thatni lenvahna tur kan inseam chawpa chhungkua leh thenawm ngaihsak hman reng kan awm ta lo. Programmee tihtlem a ngai a ni. Chhung inkhawm leh Pathian thu sawia ti ti \hin chhungkua ai chuan Khawvel hausakna (Material) thil hi chhungkaw pa, nu berin a tuipui tlat a nih chuan fate enkawl lamah a pa chhe ngei ang le.

           Tlai lua a awm lova, bul \ana siam \ha nghal thei lo mah ila, bul kan \an phawt chuan kan rilru a inbuatsaih ang a, kan inngaihsak ang a, an hma lam hun atana chhiat phahna khawpa inngaihtuah lutuk erawh kan bansan tawh dawn si a.


THULAKNA:
1 Gilbert Renthlei, AIR Lungleia ‘Mahni intihhlum’ a thusawi manuscript
2 Rev Lianchhunga Khiangte, Tunlai khawvel leh  Kristian nun, Page – 53
3 Ibid.page-53


Note : Facebookah Suicide a update tawite ka hmu a, a thuziak chu ka dil a, ka thianpa ka private message-a, ngaihdan ka lo neihsa nen chawpchilh takin kan update ve leh ngawt a, Internet lama mi pawh ka la chhawng nual e. Minute 35 vel hun ka hmang bawk. Tihsual leh mi pawisawi a awm a nih chuan huaisen takin ka hmachhawn ngam mai ang e...
(For Anti Suicide/prevention day-10th September2015)


No comments:

Post a Comment